Σημαντικοί όροι για την κατανόηση της τοπικής ιστορίας.

 

Δερβένια (Μεγάλα). Στενό πέρασμα πάνω στα Γεράνεια Όρη, από τη Μεγαρίδα προς το Λουτράκι,από τα παλιότερα αρματολίκια του ελληνικού χώρου. Επί τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα κατά την Επανάσταση είχαν μεγάλη σημασία. Ήτανε, κατά τον αγώνα, η προφυλακή του Μοριά. Από τα Δερβένια δύο ήταν τα σημαντικότερα:το δερβένι των Κουντούρων στο δρόμο Θηβών-Μεγάρων και το δερβένι Μεγάρων-Ισθμού στη βόρεια πλευρά των Γερανίων.Από τα δύο αυτά δερβένια ,τα Μεγάλα Δερβένια όπως ονομάζονταν για να διακρίνονται από τα μικρά Δερβένια ή Δερβενάκια της Κορινθίας,το πρώτο ήταν από τα πιο δύσκολα και επικίνδυνα περάσματα.Γι’ αυτό και τον περισσότερο καιρό μοραΐτικα σώματα φρουρούσαν το σπουδαίο αυτό πέρασμα. Όσο τα μεγάλα Δερβένια έμεναν αφύλαχτα η Επανάσταση στο Μοριά δεν μπορούσε να προχωράει με σιγουριά.Σύμφωνα μ’ ένα ανώνυμο κείμενο του 1796, πολύτιμο για τις καίριες και αξιόπιστες πληροφορίες του,τα Δερβενοχώρια ήταν «επτά χωρία: Κούντουρα, Βίλια, Περαχώρα, Μπίσια, Μάζι, Μέγαρα, Εξαμίλια.Αυτά κατά το παρόν είναι τα πλέον ελεύθερα και ακαταπάτητα χωρία οπού είναι εις όλην την Βοιωτίαν,έστοντας και να έχουν τα προνόμια να είναι φύλακες εις τους δρόμους,οπού εισέρχονται από την Βοιωτίαν εις Πελοπόννησον». 

 

Δερβενοχώρια. Κοντινὰ προς τα δερβένια χωριὰ που οι κάτοικοί τους αναλάμβαναν τη φύλαξη των δερβενίων και οι Τούρκοι σε αντάλλαγμα τους παραχωρούσαν ορισμένα προνόμια, όπως απαλλαγὴ απὸ δοσίματα κλπ.Η παροχή των προνομίων αυτών στους κατοίκους της περιοχής ,συσχετίζεται με το αρματολίκι  των Δερβενίων για το οποίο έγινε αναφορά παραπάνω.Τα Κούντουρα ήταν το κέντρο των Δερβενιών της Μεγαρίδας.Ο περιορισμός της πειρατείας άνοιξε το δρόμο για τους Κουντουριώτες προς την παράλια περιοχή.Έτσι από τις αρχές του 18ου αιώνα νέος πόλος έλξης έγινε το λιμάνι της Ελευσίνας.Λέψσινα ή Λεψσίνα των χρονικών και των απομνημονευμάτων του Αγώνα.Ωστόσο ο πληθυσμός της παρέμεινε λιγοστός μέχρι και το τέλος της επανάστασης.

 

Δερβενοχωρίτες. Έτσι συνήθιζαν να λένε κατὰ την Επανάσταση τους κατοίκους των γύρω απὸ τα Μεγάλα Δερβένια χωριών. Αυτὰ ήταν τα Μέγαρα, Κούντουρα, Βίλια, Περαχώρα, Μπίσια καὶ Μάζι τα οποία μέχρι τὸ 1823 υπάγονταν στὴν Κορινθία. Επὶ τουρκοκρατίας φρουρούσαν τα Μεγάλα Δερβένια. Πήραν μέρος στον Αγώνα κατὰ το σηκωμὸ του 1821 καὶ πρόσφεραν υπηρεσίες, κυρίως στη φρούρηση των Μεγάλων Δερβενίων κοντὰ στ΄ άλλα ελληνικὰ σώματα που τον περισσότερο καιρὸ έμεναν εκεί. Με τον όρο αυτόν νοούνται οι πληθυσμοί της δυτικής Αττικής σε όλα τα έγγραφα της Ελληνικής Επανάστασης ,στα οποία γίνεται λόγος για τη συμμετοχή τους στον Αγώνα.

​

​

Η πρώτη έντυπη εφημερίδα στην Επαναστατημένη  Ελλάδα και οι Δερβενοχωρίτες.

 

   Ένα από τα μείζονα επαναστατικά επιτεύγματα κατά το 1821 ήταν η έκδοση της πρώτης εφημερίδας της Επανάστασης, της πρώτης έντυπης εφημερίδας στην Ελλάδα. Ο Δημήτριος Υψηλάντης με προσωπικά του χρήματα έφερε από την Τεργέστη όλον τον τεχνικό εξοπλισμό για το πρώτο πιεστήριο, το οποίο εγκατέστησε στην Καλαμάτα. Όταν τα κιβώτια με τον τυπογραφικό εξοπλισμό μεταφέρονταν, οι αγωνιστές διερωτώντο τι είδους βαριά όπλα να περιέχουν. Λέγεται πως τότε ο Δημήτριος Υψηλάντης εξήγησε πως θα βγάλουν εφημερίδα, ένα δραστικό όπλο κατά των τυράννων, πιο αποτελεσματικό και από τα κανόνια. Έτσι λειτούργησε το πρώτο «Εθνικό Τυπογραφείο» εκδίδοντας την πρώτη εφημερίδα, η οποία έφερε τον τίτλο «Σάλπιγξ Ελληνική».

 

   Ο Δημήτριος Υψηλάντης είχε τη γενική εποπτεία της έκδοσης, με συντάκτη και εκδότη τον ιερωμένο Θεόκλητο Φαρμακίδη,  «πατέρα» της Δημοσιογραφίας στην Ελλάδα, με υψηλή πανεπιστημιακή μόρφωση, και τυπογράφο τον Κωνσταντίνο Τόμπρα. Η εφημερίδα κυκλοφόρησε για πρώτη φορά την 1η Αυγούστου του 1821, για τη διάδοση κυρίως του επαναστατικού λόγου προς τους Έλληνες και προς όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές Αυλές.Εκδόθηκαν τρία τεύχη, 1,5 και 20 Αυγούστου του 1821. Κατόπιν έγινε διακοπή της έκδοσης. Το τυπογραφείο μετεφέρθη στην Τριπολιτσά, μετά στο Άργος και από εκεί στην Κόρινθο, όπου έγιναν σπουδαίες εκτυπώσεις προκηρύξεων, διαταγών, το Προσωρινό Πολίτευμα κ.λπ., αλλά κατεστράφη κατά την εισβολή του Δράμαλη.

 

   Παρακάτω παρατίθεται αυτούσια η επιστολή του Δημήτριου Υψηλάντη προς τους Δερβενοχωρίτες τον Αύγουστο του 1821 η οποία δημοσιεύθηκε στο τρίτο τεύχος.